فهرست

راهنمای جامع بارنامه و انواع آن در حمل و نقل بین‌المللی

در دنیای تجارت بین‌المللی، حمل و نقل کالا از مبدا به مقصد به اسناد رسمی و قانونی نیاز دارد که مهم‌ترین آن‌ها بارنامه است. بارنامه نه‌تنها سند اثبات‌کننده حمل کالا است، بلکه کارکردهای مهمی در امور گمرکی، بانکی و حقوقی نیز دارد. در این مقاله، به‌صورت کامل به بررسی مفهوم بارنامه، انواع آن در حمل و نقل دریایی، هوایی، زمینی و ریلی، و نیز اسناد خاصی مانند TBL و FBL پرداخته می‌شود.

021-41482000

بارنامه چیست؟

بارنامه چیست؟

بارنامه (Bill of Lading) سندی رسمی است که توسط شرکت حمل‌ونقل صادر می‌شود و در آن اطلاعاتی از جمله نوع، مقدار، وزن، مقصد کالا، نام فرستنده و گیرنده، و شرایط حمل ذکر شده است. این سند به‌عنوان رسید حمل کالا و سند مالکیت در حمل بین‌المللی عمل می‌کند.

بارنامه ها دارای سه مشخصه زیر می باشند:

  • دلیل و نشانی از وجود قرارداد حمل
  • سند تحویل کالا به متصدی حمل/حمل کننده
  • سند مالکیت کالا

این کشورها اگرچه از نظر سیاسی و اقتصادی با یکدیگر متفاوت‌اند، اما دارای پیوندهای تاریخی، زبانی و فرهنگی مشترک و همکاری‌های اقتصادی قابل توجهی هستند.

 

کاربردهای بارنامه در تجارت بین‌المللی

 

بارنامه در فرآیند تجارت جهانی کاربردهای زیادی دارد، از جمله:

  • اثبات حمل کالا توسط شرکت حمل
  • ارائه به گمرک برای ترخیص کالا
  • سند مالکیت قابل انتقال

  • ابزار پرداخت در روش‌های اعتباری

  • پشتیبان حقوقی در صورت بروز اختلاف یا خسارت

    •  

اجزای بارنامه

 

هر بارنامه استاندارد دارای اطلاعاتی کلیدی است:

  • شماره بارنامه
  • نام و آدرس فرستنده و گیرنده
  • اطلاعات شرکت حمل

  • نوع وسیله حمل (کشتی، هواپیما، کامیون، قطار)

  • توضیحات مربوط به کالا

  • وزن ناخالص و خالص

  • تعداد بسته‌ها

  • شرایط پرداخت کرایه

  • شرایط تحویل و مسیر حمل

    •  

 

بارنامه ها  از سه منظر به سه دسته تقسیم می شوند

 

1-بارگیری روی وسیله حمل 

  •  

    بارگیری روی وسیله حمل-SHIPPED ON BOARD

    بارنامه "Shipped on Board" بارنامه حمل شده روی کشتی، سندی است که نشان می‌دهد کالا به طور فیزیکی در کشتی بارگیری شده و حمل آن به مقصد آغاز شده است. این بارنامه تأیید می‌کند که کالا از سوی متصدی حمل و نقل تحویل گرفته شده و در کشتی بارگیری شده است و به خریدار اطمینان می‌دهد که کالا در حال حرکت به سمت مقصد است
  •  

    RECEIVED FOR SHIPMENT -بارگیری نشده روی وسیله حمل

    در مقابل بارنامه "Shipped on Board"، بارنامه "Received for Shipment" نشان می‌دهد که کالا فقط برای حمل توسط متصدی حمل دریافت شده اما هنوز بارگیری نشده است و بانک‌ها معمولاً این نوع بارنامه را نمی‌پذیرند و فاقد ارزش تجاری می باشد ، مگر اینکه در قرارداد بین خریدار و فروشنده ذکر شده باشد.

 

 2-از نظر سلامت کالا و بسته بندی

  • CLEAN 

    • بارنامه تمیز یا Clean Bill of Lading، سندی رسمی است که به تأیید فرستنده و حمل‌کننده می‌رسد و نشان می‌دهد که کالا در شرایط سالم و بدون نقص تحویل شده است. این سند به معنای واقعی کلمه، تضمینی برای وضعیت بی‌نقص کالا در لحظه تحویل است.

  • CLAUSE

    • بارنامه " claused" یا "کثیف" ( (Claused Bill of Lading) سندی است که در آن به طور صریح به ایرادات یا آسیب‌های احتمالی در محموله یا بسته‌بندی آن اشاره شده است. این بارنامه در مقابل بارنامه "تمیز" ((Clean Bill of Lading) قرار دارد که هیچ ایرادی در محموله ذکر نمی‌کند. به عبارت دیگر، بارنامه کثیف یا مخدوش نشان‌دهنده این است که کالا در زمان تحویل به شرکت حمل و نقل، در شرایطی نبوده که حمل‌کننده آن را تایید کند

     

3-بارنامه بر اساس تعدد وسیله حمل

 

  •  direct bill of lading بارنامه مستقیم

    • برای حمل کالا ابه صورت ارسال مستقیم کالا از فزستنده به گیرنده بدون تغییر وسیله نقلیه  استفاده می شود  بارنامه مستقیم می‌تواند باعث کاهش هزینه‌ها و زمان حمل و نقل شود، زیرا نیازی به تخلیه و بارگیری مجدد کالا در طول مسیر نیست

  • Indirect bill of lading بارنامه غیر مستقیم

    • در قرارداد و حمل های چند وجهی مورد استفاده قرار می گیرد و در آن از بیش ار یک نوع وسیله حمل استفاده می شود مانند  بارنامه TBL (THROUGH BL OF LADING) که دارای یک مسیر دریایی در ابتدای شروع فرایند حمل است و مسِولیت حمل از زمان دریافت کالا تا تحویل آن بر عهده خط کشتیرانی است .

     

 

 بارنامه FBL

معتبرترین بارنامه هم در حمل و نقل چند وجهی و هم در حمل تک وجهی می باشد ماهیت آن قابل واگذاری است   و در تمام دنیا به رنگ آبی می باشد فقط انجمن های ملی هر کشور و مورد تایید ICC  می توانند FBL  را چاپ و در اختیار شرکت های فورواردر عضو قرار دهند

 

 

کنوانسیون‌های بین‌المللی مرتبط با بارنامه‌ها

در حوزه حمل‌ونقل بین‌المللی، انواع بارنامه‌ها تحت چارچوب‌های قانونی بین‌المللی خاصی صادر می‌شوند. این کنوانسیون‌ها استانداردهای صدور، انتقال مالکیت، مسئولیت شرکت حمل، نحوه رسیدگی به دعاوی و شروط تحویل کالا را مشخص می‌کنند. آشنایی با این مقررات برای صادرکنندگان، واردکنندگان و شرکت‌های حمل‌ونقل حیاتی است.

 

کنوانسیون‌های مرتبط با بارنامه دریایی
1. Hague Rules (1924):
یکی از قدیمی‌ترین کنوانسیون‌های حمل دریایی است که حداقل الزامات قانونی و مسئولیت‌های شرکت‌های کشتیرانی را مشخص می‌کند.
کاربرد: بارنامه دریایی – B/L
2. Hague-Visby Rules (1968):
نسخه به‌روزرسانی شده Hague Rules است که به دلیل توسعه کشتیرانی، شرایط دقیق‌تری برای مسئولیت حمل‌کننده، خسارات و دادرسی اضافه می‌کند.
3. Hamburg Rules (1978):
برای ایجاد توازن بیشتر بین منافع حمل‌کننده و صاحبان کالا تدوین شد. کشورهایی مانند ایران عضو آن نیستند، اما در بسیاری از قراردادهای حمل به آن ارجاع داده می‌شود.
4. Rotterdam Rules (2008):
کنوانسیونی جدیدتر که مفاهیم حمل ترکیبی و الکترونیکی بودن بارنامه را هم پوشش می‌دهد، اما هنوز به‌صورت گسترده اجرایی نشده است.


کنوانسیون مرتبط با بارنامه هوایی
1. Warsaw Convention (1929):
پایه اصلی قوانین حمل هوایی بین‌المللی است که بارنامه هوایی (AWB) نیز بر اساس آن تنظیم می‌شود.
کاربرد: بارنامه هوایی – Air Waybill
2. Montreal Convention (1999):
جایگزین کنوانسیون ورشو در بسیاری از کشورها شده و شامل مواردی مانند خسارت، تأخیر و مسئولیت شرکت هواپیمایی است.

کنوانسیون مرتبط با بارنامه زمینی
1. CMR Convention (1956):
کنوانسیون بین‌المللی حمل‌ونقل جاده‌ای که بارنامه CMR را تعریف می‌کند. این سند در حمل زمینی بین کشورهای اروپایی، آسیایی و خاورمیانه‌ای به‌کار می‌رود.
کاربرد: بارنامه زمینی – CMR

کنوانسیون مرتبط با بارنامه ریلی
1. COTIF Convention (1980):
مجموعه‌ای از مقررات حمل‌ونقل ریلی بین‌المللی است که بارنامه ریلی (Rail Waybill) نیز تحت آن صادر می‌شود. سازمان OTIF مسئول نظارت بر اجرای آن است.
کاربرد: بارنامه ریلی – CIM

 

اگر شما عزیزان به دنبال اطلاعات مفیدی در رابطه با ترانزیت و چگونگی انجام امور آن هستید به مطلب ما تحت عنوان ترانزیت مراجعه کنید.

اهمیت آشنایی با کنوانسیون‌ها

شناخت کنوانسیون‌های بالا به شرکت‌های حمل و نقل و صاحبان کالا کمک می‌کند تا:

  • مسئولیت حقوقی طرفین را در صورت بروز حادثه بدانند
  • از استاندارد بودن بارنامه و ارزش قانونی آن اطمینان حاصل کنند
  • از بندهای حمایتی در دعاوی قضایی بهره‌مند شوند
  • قرارداد حمل را با ضریب امنیت بالاتر منعقد کنند

تفاوت بارنامه با راهنامه 

. راهنامه ها سند مالیت محسوب نمی شوند و لذا قابل واگذاری و ظهر نویسی نمی باشند راهنامه فقط بیانگر تنظیم قرارداد حمل و بارگیری است، یعنی فرد متصدی حمل ، این سند را صادر می‌کند و باید همراه کالا هنگام ارسال بار باشد

  چند مثال از راهنامه

 CMR---راهنامه جاده ایی

AIRWAYBILL---راهنامه هوایی

SMGS –راهنامه ریلی

 

مزایای استفاده از بارنامه در حمل و نقل بین‌المللی

  • شفافیت در فرآیند حمل
  • مستندسازی حقوقی و قانونی
  • تسهیل در امور گمرکی
  • ابزار ضمانتی برای بانک‌ها و اعتبارات اسنادی
  • قابلیت پیگیری و کنترل مسیر حمل

نکات حقوقی و قانونی مرتبط با بارنامه

  • بارنامه باید بر اساس قوانین بین‌المللی تنظیم شود (مثلاً Hague Rules، Hamburg Rules)
  • در صورتی‌ که بارنامه شامل اطلاعات غلط یا جعلی باشد، می‌تواند مبنای دعوای حقوقی شود
  • بارنامه باید توسط افراد مجاز و در فرم استاندارد صادر شود
  • نگهداری از اصل بارنامه تا زمان تحویل کالا بسیار حیاتی است

چالش‌ها و مشکلات رایج در استفاده از بارنامه

  • مفقودی یا جعل بارنامه
  • اختلاف بین اطلاعات بارنامه و کالای واقعی
  • تأخیر در صدور یا تحویل بارنامه
  • صدور اشتباه در نوع بارنامه (مثلاً اشتباه بین TBL و FBL)
  • تفاوت قوانین ملی کشورها در پذیرش نوع بارنامه‌ها

 

 

نتیجه‌گیری

بارنامه، قلب فرآیند حمل‌ونقل بین‌المللی است. آشنایی با انواع بارنامه مانند دریایی، هوایی، زمینی، ریلی، و بارنامه‌های خاصی چون TBL و FBL، برای هر شرکت بازرگانی، ترخیص‌کار، صادرکننده یا واردکننده ضروری است. انتخاب نوع بارنامه مناسب، صدور دقیق آن، و آگاهی از الزامات قانونی، می‌تواند نقش مؤثری در تسهیل فرآیندهای گمرکی، مالی و حقوقی داشته باشد.
در شرایطی که حمل‌ونقل ترکیبی و زنجیره‌های تأمین جهانی پیچیده‌تر شده‌اند، استفاده از بارنامه‌های ترکیبی مانند TBL و FBL، به‌ویژه در مسیرهای چندگانه ایران، ترکیه، اروپا و آسیای مرکزی، بیش از گذشته اهمیت یافته است.