انواع بیمه‌های حمل و نقل 

راهنمای جامع برای بازرگانان، صادرکنندگان و واردکنندگان

 تعریف بیمه

ماده يك قانون بيمه مصوب 1316 : بيمه عقدي است كه به موجب آن يك طرف تعهد ميكند كه در ازاي پرداخت وجه يا وجوهي از طرف ديگر، در صورت وقوع يا بـروز حادثـه، خسـارت وارده بـه او را جبـران نموده، يا وجه معيني بپردازد. متعهد را بيمهگر، طرف تعهد را بيمه گذار، وجهي را كه بيمه گذار به بيمه گر ميپـردازد حق بيمه، و آنچه را كه بيمه ميشود، موضوع بيمه نامند.

 

 تقسيم بندي انواع بيمه تقسيم بندي كلي بيمه هاي بازرگاني :

• بيمه هاي زندگي (بيمه هاي اشخاص)
• بيمه هاي غيرزندگي (بيمه هاي اموال و مسؤوليت)

 تفاوت بيمه حمل و نقل (باربري) با بيمه مسؤوليت متصديان حمل و نقل چيست؟

بیمه حمل چیست؟

بیمه حمل نوعی قرارداد بیمه‌ای است که در آن شرکت بیمه‌گر متعهد می‌شود در ازای دریافت حق بیمه، خسارات احتمالی وارد شده به کالا در طول مسیر حمل را جبران کند. این بیمه می‌تواند برای حمل‌ونقل داخلی یا بین‌المللی، از طریق جاده، دریا، هوا یا ترکیبی از این مسیرها صادر شود.

چرا بیمه حمل اهمیت دارد؟

دلایل مهمی که اهمیت بیمه حمل را دوچندان می‌کند:

• کاهش ریسک مالی در صورت وقوع حادثه
• جبران خسارت در برابر حوادث غیرمترقبه مانند آتش‌سوزی، تصادف، غرق شدن کشتی
• حفظ اعتماد طرف مقابل در معاملات بین‌المللی
• اجباری بودن بیمه حمل در برخی اینکوترمزها
• تسهیل فرآیندهای گمرکی در صورت داشتن بیمه‌نامه معتبر

 

دسته‌بندی کلی انواع بیمه حمل

به طور کلی بیمه حمل به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود:

1. بیمه حمل دریایی
2. بیمه حمل زمینی
3. بیمه حمل هوایی

همچنین یک دسته ترکیبی به‌نام بیمه حمل چندوجهی (Multimodal Insurance) نیز وجود دارد که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.

 بیمه حمل دریایی

بیمه حمل دریایی یکی از قدیمی‌ترین انواع بیمه است که برای کالاهایی که از طریق کشتی حمل می‌شوند کاربرد دارد. این نوع بیمه معمولاً با توجه به شرایطی مانند آب‌وهوا، دزدی دریایی، تصادف کشتی، آتش‌سوزی و... طراحی می‌شود.

پوشش‌های رایج در بیمه حمل دریایی:

• خسارت ناشی از غرق شدن کشتی
• برخورد با اجسام دریایی یا کشتی دیگر
• آتش‌سوزی، انفجار
• ریزش یا افتادن کانتینر از عرشه
• دزدی دریایی و سرقت مسلحانه

 

بیمه حمل زمینی

بیمه حمل زمینی برای کالاهایی صادر می‌شود که از طریق جاده یا راه‌آهن حمل می‌شوند. رایج‌ترین نوع حمل داخلی و بعضاً بین‌المللی در ایران، حمل زمینی است.

پوشش‌ها در بیمه حمل زمینی معمولاً شامل موارد زیر است:

• تصادف وسیله نقلیه
• آتش‌سوزی در حین حمل
• واژگونی کامیون یا قطار
• سرقت کالا
• حوادث ناشی از بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله و ریزش جاده

 

بیمه حمل هوایی

بیمه حمل هوایی برای کالاهایی که از طریق خطوط هوایی بین‌المللی حمل می‌شوند صادر می‌گردد. با وجود سرعت بالای این نوع حمل، همچنان خطراتی چون سقوط هواپیما، آسیب به بار در طول بارگیری یا تخلیه و فشار هوا وجود دارد.

پوشش بیمه حمل هوایی شامل موارد زیر است:

• آسیب به کالا به دلیل افت فشار
• سقوط یا آتش‌سوزی هواپیما
• برخورد با موانع یا اشیاء خارجی
• دستکاری یا دزدیده شدن در ترمینال‌های هوایی

بیمه ترکیبی یا چندوجهی

در بسیاری از پروژه‌های تجاری، مسیر حمل کالا فقط شامل یک نوع حمل نیست. به‌عنوان مثال، ممکن است کالا ابتدا از طریق دریا به بندر برسد، سپس از آنجا با کامیون به مقصد نهایی منتقل شود. در این شرایط، بیمه حمل ترکیبی صادر می‌شود که تمام مسیر را پوشش می‌دهد.

انواع پوشش بیمه در بیمه حمل

پوشش‌های بیمه حمل معمولاً به سه دسته تقسیم می‌شوند که توسط انستیتو بیمه‌گران لندن (Lloyd's) تعیین شده‌اند:

1. شرایط C – حداقل پوشش
2. شرایط B – پوشش متوسط
3. شرایط A – پوشش کامل

بیمه با شرایط C

پوشش C حداقل‌ترین نوع بیمه حمل است و فقط در صورت بروز خسارات عمده مانند تصادف، آتش‌سوزی، یا غرق شدن، شرکت بیمه متعهد به جبران خسارت خواهد بود.

مناسب برای:

• کالاهای کم‌ارزش
• مسیرهای حمل کوتاه
• زمانی که خریدار تمایل به پرداخت حق بیمه بالا ندارد

بیمه با شرایط B

پوشش متوسطی ارائه می‌دهد. علاوه بر موارد شرایط C، مواردی مانند آب‌گرفتگی، باران، آسیب در اثر خیس شدن و ریزش کالا را نیز پوشش می‌دهد.

مناسب برای:

• کالاهای نیمه‌حساس
• مسیرهایی با ریسک متوسط
• حمل‌های فصلی

بیمه با شرایط A

پوشش کامل محسوب می‌شود و تقریباً همه خطرات (به‌جز موارد استثنا شده در قرارداد) را پوشش می‌دهد.

مناسب برای:

• کالاهای گران‌قیمت یا حساس
• مسیرهای طولانی یا چند مرحله‌ای
• صادرات یا واردات با ریسک بالا

مقایسه کلوزهای بیمه ایی

 تفاوت بیمه‌نامه کل و موردی

• بیمه‌نامه موردی (Single Shipment Policy)

فقط برای یک محموله خاص صادر می‌شود و پس از پایان حمل باطل می‌گردد.

• بیمه‌نامه کل (Open Cover Policy)

برای شرکت‌هایی است که به‌طور منظم حمل دارند. این نوع بیمه به صورت بلندمدت (مثلاً ۶ یا ۱۲ ماهه) صادر می‌شود و تمام محموله‌ها در بازه‌ی مشخص را پوشش می‌دهد.

 

نحوه انتخاب نوع بیمه مناسب

عوامل تأثیرگذار در انتخاب نوع بیمه حمل:

• نوع کالا (حساس، فاسدشدنی، گران‌قیمت)
• ارزش کالا
• مسیر حمل (زمینی، دریایی، هوایی یا ترکیبی)
• میزان ریسک مسیر
• شرایط قرارداد بین فروشنده و خریدار (اینکوترمز)

نکات مهم در قراردادهای بیمه حمل

• دقت در درج صحیح مشخصات کالا
• انتخاب درست نوع پوشش
• بررسی استثناها در بیمه‌نامه
• بررسی زمان اعتبار بیمه
• هماهنگی با شرکت حمل برای جلوگیری از مغایرت

نقش بیمه در کاهش ریسک تجاری

با وجود نوسانات بازار، تحریم‌ها، مخاطرات حمل‌ونقل و تاخیرات گمرکی، داشتن بیمه حمل به‌عنوان ابزار کاهش‌دهنده ریسک، به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا آرامش خاطر داشته باشند و خسارات احتمالی را به حداقل برسانند.

بیمه حمل در صادرات و واردات

در صادرات، معمولاً فروشنده باید کالا را بیمه کند (بسته به نوع اینکوترمز)، در حالی‌که در واردات، این مسئولیت اغلب به خریدار محول می‌شود. در هر دو حالت، بیمه حمل در روان‌سازی تجارت، بازپرداخت خسارت و حفظ سود بازرگانان نقش حیاتی ایفا می‌کند.

شرکت‌های معتبر ارائه‌دهنده بیمه حمل در ایران

در ایران شرکت‌های مختلفی خدمات بیمه حمل ارائه می‌دهند، از جمله:

• بیمه ایران
• بیمه آسیا
• بیمه البرز
• بیمه پارسیان
• بیمه دانا
• بیمه تعاون

هرکدام از این شرکت‌ها بسته‌های متنوع با پوشش‌های مختلف برای بیمه حمل زمینی، دریایی و هوایی دارند.

چالش‌های بیمه حمل در ایران

• نرخ‌های متفاوت بین شرکت‌های بیمه
• پیچیدگی در ارزیابی خسارت
• اختلاف‌نظر بر سر میزان پوشش در شرایط خاص
• عدم شفافیت در برخی مفاد قرارداد بیمه
• تأخیر در پرداخت خسارت

نتیجه‌گیری

بیمه حمل بخش جدایی‌ناپذیر از دنیای تجارت و حمل‌ونقل است. انتخاب درست نوع بیمه، شرکت بیمه‌گر و شرایط قرارداد می‌تواند تفاوت بزرگی در جبران خسارات و حفظ سرمایه بازرگان ایجاد کند. از آنجا که هر حمل‌ونقل با مخاطرات مختلفی مواجه است، استفاده از بیمه‌نامه مناسب نه تنها هزینه نیست، بلکه یک سرمایه‌گذاری هوشمندانه است.

با رشد تجارت جهانی و گسترش صادرات و واردات، نیاز به آگاهی از انواع بیمه حمل و پوشش‌های آن برای هر کسب‌وکاری ضروری است. پس توصیه می‌شود پیش از هر حمل، مشورت با شرکت‌های بیمه معتبر و مطالعه دقیق مفاد بیمه‌نامه انجام گیرد.